Η πρώτη εκκλησία αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου της Φυλής, βρίσκεται δίπλα από το Μητροπολιτικό Ναό στην κεντρική πλατεία. Το μνημειακού χαρακτήρα μεταβυζαντινό κτίσμα (κηρύχθηκε το 1986 ιστορικό διατηρητέο μνημείο) αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα του σπάνιου τύπου των δρομικών καμαροσκέπαστων βασιλικών της Αττικής, αν και βιβλιογραφικά οι αναφορές σε αυτόν είναι ελάχιστες.
Παλαιότερες έρευνες τον κατέτασσαν στα αρμένικα αρχιτεκτονικά πρότυπα του 9ου αιώνα, όμως νεότερες μελέτες κάνουν λόγο για ισλαμικά-τουρκικά πρότυπα, τοποθετώντας τον ναό στα μεταβυζαντινά χρόνια, ως μεταγενέστερο του 16ου αιώνα. Οι σεισμοί, τόσο του 1981, όσο και του 1999, προκάλεσαν μεγάλες φθορές στο εξωτερικό και στο εσωτερικό του ναού, ενώ από το 1999 και έπειτα, η λειτουργία του ναού σταμάτησε και για λόγους ασφαλείας απαγορεύτηκε η είσοδος στο κοινό.
Από τον Ιανουάριο του 2018, ο Δήμος Φυλής παραχώρησε αυτόνομο χώρο για τη στέγαση των αρχαιολόγων που έχουν αναλάβει το έργο συντήρησης και αποκατάστασης, ενώ παράλληλα επέτρεψε τη σύσταση επιτροπής παρακολούθησης του έργου, σύμφωνα με την προγραμματική σύμβαση που υπεγράφη από τον Δήμαρχο Φυλής Χρήστο Παππού, το Υπουργείο Πολιτισμού, την Περιφέρεια Αττικής και τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Από την πρώτη στιγμή, ο Δήμος Φυλής στάθηκε αρωγός στην προσπάθεια αποκατάστασης του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Φυλής, έργο που έχει προϋπολογισμό 480.000 ευρώ και φορέας υλοποίησης είναι το Υπουργείο Πολιτισμού και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής.
Χαρακτηριστικά τα λόγια του Χρήστου Παππού, ο οποίος τόνισε τη σημασία του έργου, ως υποχρέωση ανάδειξης της πλούσιας ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου:
«Ικανοποιούμε το πάγιο και διαχρονικό αίτημα των πολιτών και αποκαθιστούμε το ιστορικό αυτό διατηρητέο μνημείο που βρίσκεται στην καρδιά της Δημοτικής Ενότητας Φυλής. Αποτελεί μέρος της πλούσιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς, την οποία από την πρώτη μέρα της Διοίκησής μας αναδεικνύουμε με κάθε μέσον. Είναι υποχρέωσή μας να διασώσουμε και να παραδώσουμε το μνημείο στις επόμενες γενιές και το κάνουμε με μεγάλη χαρά. Ο στόχος μας είναι η Φυλή να γίνει τουριστικός προορισμός για Έλληνες και ξένους, να γίνει η προμετωπίδα της ανάπτυξης του Δήμου μας».
Σύμφωνα με τα τοπικά έθιμα, στον Εσπερινό της Αγάπης το Πάσχα οι ανύπαντρες κοπέλες χόρευαν για να τις δουν οι νέοι, στον προαύλιο χώρο της παλιάς εκκλησίας, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται ο Μητροπολιτικός Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Φυλής. Την Κυριακή των Βαΐων, το βράδυ, οι νεοαρραβωνιασμένες κοπέλες, έφερναν μαζί με τις πεθερές τους βάγια στην εκκλησία. Με αυτό τον τρόπο, οι κάτοικοι του χωριού έβλεπαν ότι οι κοπέλες ήταν αρραβωνιασμένες και πως η σχέση του ζευγαριού εξελισσόταν ομαλά…
Δείτε Εικόνες από το εσωτερικό του ναού:
Δείτε εικόνες από τα έργα αποκατάστασης του Ναού:
Γεγονός η πρώτη λειτουργία του Ναού μετά από δύο δεκαετίες
Την Κυριακή 13 Αυγούστου 2023, μια μεγάλη έκπληξη για τους πιστούς επεφύλαξε ο εφημέριος του Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Φυλής π. Δημήτριος Παναγακόπουλος αφού σε συνεννόηση με τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Ιλίου, Αχαρνών και Πετρουπόλεως κ.κ. Αθηναγόρα, τέλεσε την τελευταία παράκληση της Παναγίας στον Παλαιό Ναό, τα έργα αναστήλωσης του οποίου βρίσκονται κοντά στην ολοκλήρωσή τους.
Πλήθος πιστών παρουσία του Δημάρχου Φυλής Χρήστου Παππού συμμετείχαν με συγκίνηση στο μυστήριο καθώς ο Ι. Ν. είχε τουλάχιστον δυο δεκαετίες να λειτουργήσει κανονικά.
Με βαθιά συγκίνηση ο εφημέριος του Ιερού Ναού αναμόχλευσε μνήμες από τα πρώτα χρόνια της ιεροσύνης του όταν ο ναός αποτελούσε την πρώτη ενορία του χωριού και ευχαρίστησε θερμά το Δήμαρχο Φυλής Χρήστο Παππού για τα έργα επισκευής και συντήρησης που πραγματοποιήθηκαν με δαπάνη του Δήμου.
“Τα έργα έχουν ολοκληρωθεί στο 80% τα επίσημα εγκαίνια θα γίνουν σύντομα το Σεπτέμβριο από τον Μητροπολίτη Ιλίου, Αχαρνών και Πετρουπόλεως. Συμφωνήσαμε με το Δήμαρχο ο ναός να μετασχηματιστεί σε ένα είδος εκκλησιαστικού εκθεσιακού μουσείο στο οποίο θα γίνονται και κάποιες ακολουθίες αλλά με το σεβασμό που αρμόζει σε ένα μνημείο μεγάλης αρχαιολογικής αξίας” είπε.
Δείτε τις εικόνες από την πρώτη λειτουργία του ναού την Κυριακή 13/8/2023:
